104 lata temu wybuchło I powstanie śląskie. Wydarzenie to było – według historycznych opracowań - spontanicznym zrywem polskiej ludności, którego celem miało być przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Upadło po 10 dniach, przygotowało jednak grunt do dwóch kolejnych powstań w następnych latach.
Powstanie rozpoczęło się w nocy z 16 na 17 sierpnia i trwało do 24 sierpnia 1919
Powstańcami niezadowolonymi z terroru i represji niemieckich dowodził Alfons Zgrzebniok. Powstanie objęło powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, tarnogórski oraz część raciborskiego.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania była masakra górników z kopalni "Mysłowice", którzy domagali się zaległych wypłat. Kiedy 15 sierpnia 1919 r. tłum wtargnął przez bramę, niemieckie wojsko otworzyło ogień. Zginęło wtedy siedmiu górników, dwie kobiety i trzynastoletni chłopiec.
Dzień po masakrze mieszkańcy śląskich miast zaczęli atakować posterunki - niemieckiej straży granicznej. Opanowali m.in. Tychy, Radzionków, Piekary i część Katowic, w tym dworzec kolejowy w Katowicach-Ligocie. Niemcom udało się wkrótce odbić te punkty.
Walki toczone na terenie Rudy Śląskiej
W nocy z 17 na 18 sierpnia na terenie Orzegowa doszło do walk, podczas których powstańcy opanowali ratusz, zabrali znajdującą się tam broń i obsadzili najważniejsze punkty strategiczne Orzegowa. Po krótkiej, lecz bardzo zaciętej walce, Polakom poddał się również stacjonujący w Domu Górnika oddział Grenzschutzu. Orzegów był wolny. Jednak 18 sierpnia 1919 roku w godzinach popołudniowych od strony Bobrka i Szombierek Niemcy skoncentrowali kontratak. Obrona Orzegowa wytrzymała do godziny 18.00, kiedy powstańcy musieli się wycofać ze względu na brak amunicji.
W sąsiedniej Goduli walki rozpoczęły się w nocy z 17 na 18 sierpnia 1919 roku. Oddział powstańczy stoczył zwycięską walkę z oddziałem Grenzschutzu, który zbliżył się od strony Chebzia. Nazajutrz Niemcy zaatakowali ze zdwojoną siłą od strony Chebzia, Lipin i Orzegowa. Powstańcy musieli się wycofać.
Działania miały miejsce również w Wirku i Nowym Bytomiu, gdzie doszło do strzelaniny między powstańcami a Grenzschutzem. Warto również dodać, że w trakcie powstania strajkowali pracownicy kopalni w Bielszowicach. Protestowali przeciw zatrudnianiu byłych ochotników Grenzschutzu. Ważną bazą rekrutacyjną dla oddziałów powstańczych stanowiły również oddziały ochotniczej i kopalnianej straży pożarnej.
Wobec przewagi wroga, 24 sierpnia dowódcy Powstania wstrzymali walki
26 sierpnia z powodu braku pomocy ze strony państwa polskiego i koalicji, walka mieszkańców Śląska dobiegła końca. Powstańcy uciekli przed represjami na teren Polski.
Szacuje się, że w I Powstaniu Śląskim wzięło udział od 12 do 15 tys. Ślązaków, a w walkach zginęło 477 osób. Powołana pod naciskiem międzynarodowej opinii komisja ustaliła łączną liczbę 2500 poległych, rozstrzelanych i powieszonych Polaków. Po zakończeniu walk ponad 9 tys. powstańców schroniło się w Polsce. Razem z rodzinami i innymi zagrożonymi aresztowaniami osobami, liczba uchodźców przekroczyła 22 tys. osób.
Mimo brutalnego stłumienia zrywu powstańczego walka o połączenie z Polską nie ustała. Działania przyspieszyły ustalenie plebiscytu, ale też był to czas wzmożonego terroru bojówek niemieckich. Powstanie zwróciło także uwagę międzynarodowej społeczności na sprawę Śląska. Pod jej naciskiem Niemcy ogłosili amnestię dla uczestników powstania. Rok później, również w sierpniu, wybuchło II Powstanie Śląskie.
W 1920 roku wybuchło II Powstanie Śląskie
W 1920 roku wybuchło II Powstanie Śląskie, dzięki któremu nastąpiła likwidacja policji niemieckiej (tzw. Sipo), utworzono parytetyczną policję plebiscytową oraz wprowadzono szereg postulatów zmierzających do równouprawnienia Polaków z Niemcami. Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 roku, jednak niesprawiedliwy podział Górnego Śląska zaproponowany przez delegatów pochodzących z Włoch i Anglii wywołał III Powstanie Śląskie, które wybuchło 3 maja 1921 roku. Dzięki tej akcji zbrojnej do Polski przyłączono ok. 1/3 terytorium spornego. Warto dodać, że sztab grupy "Wschód", która liczyła ok. 16 tys. żołnierzy, mieścił się w Bielszowicach.
Walki I powstania śląskiego zostały upamiętnione w wielu miejscach, m.in. na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic w okresie po 1989: „BYTOM 16 VIII 1919”.
