Wiadomości z Rudy Śląskiej

Historia Żydów zamieszkujących kiedyś obszar Rudy Śląskiej

  • Dodano: 2020-01-27 14:45, aktualizacja: 2020-01-28 11:24

Dziś obchodzimy Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Warto przy tej okazji przybliżyć historię Żydów zamieszkujących kiedyś obszar Rudy Śląskiej.

Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 1 listopada 2005 roku i ma na celu uczczenie pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego, pomordowanych w czasie II wojny światowej przez nazistowskie Niemcy. Data - 27 stycznia - nawiązuje do rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau w 1945 roku. Warto przy tej okazji przybliżyć historię Żydów zamieszkujących kiedyś obszar Rudy Śląskiej.

Pierwsze wzmianki o Żydach na terenie miasta pochodzą już z I połowy XVIII wieku

Pojawienie się Żydów w granicach dzisiejszej Rudy Śląskiej w XIX wieku związane było przede wszystkim z rozwojem przemysłu ciężkiego na tych terenach. Jednak pierwsze wzmianki o Żydach na terenie miasta pochodzą już z I połowy XVIII wieku. Najstarsza informacja pochodzi z 1720 r. i dotyczy właściciela karczmy we wsi Kochłowice, o nieznanym imieniu i nazwisku, który z pochodzenia był Żydem. Z 1738 r. pochodzi wzmianka o udzieleniu aktu chrztu dziecku urodzonemu ze związku małżeńskiego Żydówki i katolika – Tamer i Krzysztofa Scheferów.

Największe skupisko żydowskiej społeczności występowało na obszarze obecnej dzielnicy Wirek, ówcześnie wchodzącej w skład osady Nowa Wieś. Żydzi mieszkający na terenie miasta początkowo należeli do gminy żydowskiej w Łagiewnikach Górnych (z czasem włączonej w struktury gminy żydowskiej w Królewskiej Hucie). Z danych statystycznych z 1845 r. dowiadujemy się, że w Wirku zamieszkiwało 369 mieszkańców; wśród nich wymienia się 5 rodzin żydowskich.

W roku 1862 wireckiej społeczności judaistycznej udało się utworzyć samodzielną filię gminy żydowskiej z prawem odprawiania kultu religijnego. Do celów sprawowania kultu religijnego wynajęli w powstałym w 1855 r. domu karnym kaplicę więzienną, która służyła także jako miejsce do odprawiania nabożeństw dla miejscowych katolików i protestantów. W skład powstałej filii gminy wchodziły następujące miejscowości: Biskupice, Bykowina, Bielszowice, Makoszowy, Kończyce, Pawłów, Sośnica, Ruda, Rudzka Kuźnia, Ruda-Poręba, Wirek, Nowa Wieś, Halemba z Kłodnicą, Kochłowice, Redendorf oraz Radoszowy. Na tym terenie w tym czasie zamieszkiwało 53 Żydów.

Synagoga

W 1891 r. w centrum osady przemysłowej, przy dzisiejszej ul. Kupieckiej 5 na niedużej parceli pomiędzy stojącymi tu budynkami mieszkalnymi wybudowano murowaną reprezentacyjną synagogę wraz z budynkami administracyjnymi, związanymi z działalnością gminy żydowskiej. W tym czasie społeczność żydowska Wirka liczyła zaledwie 74 Żydów.

Najstarszy widok synagogi pochodzi z maja 1898 r. Na podstawie tych fotografii pochodzących z przełomu wieków możemy dziś opisać synagogę pod względem architektonicznym. Została wybudowana według projektu mistrza budowlanego Benno Gretschela z Królewskiej Huty uroczyście poświęcona 26 grudnia 1891 r.

Synagoga była budowlą murowaną z czerwonej cegły prawdopodobnie klinkierowej, nietynkowanej, zbudowana na zrzucie prostokąta, niepodpiwniczona, wolno stojąca, o symetrycznym rzucie, orientowana na linii wschód zachód, dosłownie wciśnięta w niską zabudowę przemysłowej dzielnicy. Została wybudowana w stylu neogotycko-romanizującym określanym w tym czasie jako symbol asymilacji niemieckich Żydów. Obiekt mógł pomieścić w swoim wnętrzu w sumie około 250 osób. Na parceli obok synagogi znajdowały się jeszcze dwa budynki; mieszkalny o przeznaczeniu na szkołę żydowską oraz siedzibę zarządu gminy, oraz dom dla rabina.

Po 48 latach funkcjonowania synagogi w przestrzeni publicznej w duchu tolerancji i poszanowania we wrześniu (być może 3 lub 4 września) 1939 r. synagoga zostaje podpalona przez wojska niemieckie i w formie ruiny pozostawiona do 1940 r. Z powojennych relacji świadków wynika, że została wysadzona przez wojsko w powietrze. (relacja Franciszka Bukala). Z zachowanych w archiwum dokumentów z przełomu 1940 r. przeczytać możemy informację o wyburzeniu ruin synagogi z powodu zagrożenia zawaleniem wyniku szkód górniczych. Obecnie po dawnej synagodze w Wirku nie pozostał najmniejszy ślad. W miejscu, w którym stała znajduje się głaz z tablicą informacyjną.

Tragiczny 1939 rok

Dzieje żydowskich mieszkańców Wirka zakończyły się wraz ze wkroczeniem do miasta we wrześniu 1939 r. wojsk niemieckich. 8 października 1939 r. na mocy dekretu Hitlera, Wirek, jak i pozostałe obecne dzielnice Rudy Śląskiej zostały wcielone do Rzeszy Niemieckiej jako tzw. rejencja katowicka. Z danych statystycznych z października 1939 r. na terenie Wirku mieszkało 46 Żydów. Wszystkich mieszkańców pochodzenia żydowskiego zmuszono do opuszczenia Wirku, prawdopodobnie wywożąc ich do Generalni Guberni lub umieszczono w getcie w Dąbrowie Górniczej.

W 2013 roku ukazała się długo wyczekiwana publikacja "Synagoga w Wirku. 1891 – 1939. Ocalona pamięć". Książka jest efektem trwającego kilka lat obywatelskiego, autorskiego, oddolnego projektu, który zmierzał do zgromadzenia informacji i ocalenia pamięci o synagodze w Wirku, obecnie dzielnicy Rudy Śląskiej, zniszczonej przez hitlerowców w 1939 r. oraz o wireckiej żydowskiej gminie wyznaniowej, której członkowie wkrótce potem padli ofiarami Holokaustu. Inicjatorami i głównymi realizatorami książki są Barbara i Adam Podgórscy.

Historia Żydów zamieszkujących kiedyś obszar Rudy Śląskiej

Komentarze (11)    dodaj »

  • Karlus Jan Johann

    Dzisiejszo Ruda Śląska mo wiyncy historycznych ciekawości. Tych kerych już niyma (jak Wirecko "Antonienhütte" Synagoga) i te kere na dzisioj jeszcze łostały. W nowym opracowaniu Rudzkiego Muzeum "Przewodnik historyczny po Rudzie Śląskiej" mogecie sie ło nich poczytać i co nikere jeszcze zoboczyć. Co do Moich Kamratow Podgórskich to we Rudzie momy takich zapolyńcow wpierony za mało. Po prowdzie to Ruda Śląska mo pieronowe SZCZYŃŚCIE że Basia i Adam akurat u Nos sie łosiedlyli i zadomowiyli.nobby i mu podobni to siyroty.

  • Lena

    Tak pamięć.Dziś kamień nie jest niczym zabezpieczony nikt nie pulnuje tego miejsca.W handlowe czwartki służy jako siedlisko albo podpurka na kartony. Wstyd i żal.Żal ludzi i ich historii .Wstyd za ciemnogród dla których kamień jest zwykłym odpadem.

  • boluś

    Co znowu mamy IM oddać? Nojlepij syćko bo to my IM zabraliśmy! Strasznie sie w tym kraju ludzi CEPI! Radza poczytać odrobinę niezależnych historyków także żydowskich a nie propagandzistów

  • jd

    zrobić zbiórkę pieniędzy wśród mieszkańców i odbudować synagogę jeszcze piękniejszą !

  • Wojciech Kostka

    Wielkie brawa dla małżeństwa Podgórskich! Bez takich ludzi pamięć o istotnej części hostorii naszego miasta uległaby zapomnieniu.

  • Siara

    Realizator książki - to dopiero nowomowa.

  • nobby

    a po co synagoga do 74 zydow :D,i czemu tach zydkow tak nie lubia ???

  • nobby

    a po co synagoga do 74 zydow :D

  • Wirecki

    Dziękuję redakcji za przybliżenie historii Wirku.„Cudze chwalicie a swego nie znacie” dalej aktualne

  • Wołoszański

    Ciekawie opisana historia, oby więcej takich artykułów.

  • Ziga z Wirku

    Ciekawa też jest historia ogromnego szpitala na Rudzie przy ul Sobieskiego, dziś mało kto o tym wie.

Dodaj komentarz

chcę otrzymać bezpłatny newsletter portalu RudaSlaska.com.pl.

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu.
Wydawca portalu nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Czytaj również