Prawo własności jest najsilniejszym prawem w Polsce. Pomimo jednak, że posiada wiele zabezpieczeń formalnych, to istnieją sposoby na jego poważne ograniczenie – jednym z nich jest oczywiście wywłaszczenie dokonywane na cele publiczne. Co ciekawe wiąże się z koniecznością zapłaty słusznego odszkodowania.
Wywłaszczenie
Kwestia wywłaszczenia została szczegółowo uregulowana w treści art. 112 i 113 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Zgodnie z powyższymi przepisami, wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości.
Pamiętajmy, że wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy. Przy czym warto podkreślić, że nie ma takiej procedury jak negocjacje w sprawie odszkodowania za drogi.
Zakres wywłaszczenia
Wywłaszczenie jest wyjątkiem od zasady powszechnej ochrony prawa własności w Polsce. Powinno mieć miejsce zatem tylko wtedy, gdy jest ono niezbędne do realizacji celów publicznych, nigdy zaś prywatnych.
W praktyce wywłaszczenie powinno obejmować więc tylko te nieruchomości, których usunięcie jest konieczne ze względu na planowaną inwestycję publiczną, np., budowę autostrady, stadionu miejskiego, czy innego rodzaju obiektu użyteczności społecznej.
Wywłaszczeniem może być zatem objęta cała nieruchomość albo jej konkretna część - wszystko tak naprawdę zależy od okoliczności danej sprawy i potrzeb planowanej inwestycji. Jeżeli wywłaszczeniem jest objęta część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości nabywa się tę część w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od tego, na czyją rzecz następuje wywłaszczenie.
Odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości
Osoba, której pozbawiono prawa własności jakiejkolwiek nieruchomości w związku z realizacją celu publicznego ma pełne prawo do stosownego odszkodowania. Jest to forma rekompensaty uiszczanej w zamian za przejęcie nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego.
Odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości jest wypłacane po przeprowadzeniu stosownego postępowania administracyjnego. W jego toku ustala się wartość rynkową wywłaszczanej nieruchomości i proponuje konkretną sumę odszkodowawczą. Kwota ta jest przyznawana w formie decyzji administracyjnej, od której stron (wywłaszczony) ma pełne prawo się odwołać.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że szerokie rozumienie pojęcia wywłaszczenia, jako wszelkie pozbawienie własności bez względu na formę, nie znajduje zastosowania do instytucji przejęcia na własność nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu na podstawie decyzji zatwierdzającej podział nieruchomości dokonany na wniosek właściciela. W tym przypadku nie ma mowy o przymusowym przejęciu własności na cele publiczne w formie decyzji administracyjnej za słusznym odszkodowaniem, nie nosi to także cech przejęcia nieruchomości de facto w postaci chociażby faktycznego pozbawienia właściciela wszelkich atrybutów własności.
Odszkodowanie za wywłaszczenie jest oczywiście należne także w przypadku zaboru części oznaczonej nieruchomości. Artykuł 113 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami stanowi instrument zabezpieczający interesy właściciela, któremu pozostała po wywłaszczeniu okrojona nieruchomość. Nie ustanawia generalnej zasady, że właściciel może w takim wypadku domagać się odkupienia od niego reszty nieruchomości, lecz przyznaje mu roszczenie oparte na analizie skutków decyzji wywłaszczeniowej. Jako kryterium oceny tych skutków ustawodawca przyjął to, czy pozostała część nieruchomości nadaje się do wykorzystanie na dotychczasowe cele, a więc - dla uniknięcia dowolności - nakazał odnieść się do rzeczywistego przeznaczenia nieruchomości.
Patron merytoryczny artykułu:
Odszkodowanie za wywłaszczenie - INLEGIS Kancelarie Prawne Kraków
Jana Sobieskiego 6/12
31-136 Kraków
tel. 12 307 14 0