Poligraf, potocznie nazywany wykrywaczem kłamstw, jest urządzeniem służącym do rejestrowania zmian parametrów fizjologicznych osoby badanej podczas zadawania jej pytań. Poligraf nie jest jednak magicznym narzędziem, które potrafi odczytać myśli i intencje badanego. Aby uzyskać wiarygodne i poprawne wyniki badania poligraficznego, niezbędne jest odpowiednie przygotowanie i przeprowadzenie rozmowy przed testowej, a później sformułowanie odpowiednich pytań testowych.
W ciągu ostatnich lat badania poligraficzne zyskują na popularności, ale należy pamiętać, że w polskim procesie karnym obecne są już przeszło 60 lat! Prokuratury i sądy zlecają coraz więcej opinii biegłych sądowych z zakresu wariografii kryminalistycznej, a w coraz to nowych placówka otwierają się laboratoria badań wariograficznych. Także na Śląsku, tuż obok Rudy Śląskiej, działa jedno z takich laboratoriów. Mowa o Laboratorium Badań Poligraficznych działającym w Wyższej Szkole Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach. Jest ono przeznaczone dla studentów Bezpieczeństwa Wewnętrznego, studentów innych kierunków zrzeszonych w Kole Naukowym Kryminalistyki i Kryminologii, jak również słuchaczy studiów podyplomowych zakresu kryminalistyki i toksykologii sądowej.
Kluczowy element każdego badania poligraficznego, na co znaczny nacisk kładziony jest w Laboratorium WSZOP, stanowi rozmowa przed testowa. To etap badania poligraficznego, który poprzedza właściwe testowanie. Jest to bardzo ważny i istotny element całego procesu, ponieważ ma na celu nawiązanie kontaktu i zaufania między poligraferem a badanym, uzyskanie zgody na badanie i informowanie o jego przebiegu i zasadach, zebranie informacji o stanie zdrowia, lekach, używkach i czynnikach stresogennych badanego, ustalenie zakresu i treści pytań testowych oraz ich omówienie z badanym, wyeliminowanie ewentualnych niejasności, wątpliwości i obaw badanego, zapewnienie badanemu możliwości wyrażenia swojej wersji zdarzeń i przedstawienia dowodów na swoją niewinność lub uczciwość, dobór odpowiedniej techniki i metody badania poligraficznego.
Rozmowa przed testowa może mieć formę ustrukturyzowaną lub pół ustrukturyzowaną. W pierwszym przypadku poligrafer stosuje taki sam schemat i zestaw pytań dla każdego badanego. W drugim przypadku poligrafer dostosowuje się do indywidualnej sytuacji i charakteru badanego, zadając mu dodatkowe lub inne pytania w zależności od przebiegu rozmowy. Niezależnie od formy rozmowy przed testowej, poligrafer musi być kompetentny, profesjonalny i bezstronny. Musi zachować obiektywizm i neutralność, nie sugerując, ani nie oceniając badanego.
Rozmowa przed testowa służy między innymi sformułowaniu przez poligrafera pytań testowych - zarówno relewantnych (krytycznych), jak i porównawczych. Formułowanie pytań testowych w badaniu poligraficznym ma bardzo duże znaczenie dla wyniku badania, ponieważ od nich zależy, czy badany wykaże odpowiednio czytelne reakcje fizjologiczne świadczące o nieszczerości lub prawdomówności. Pytania testowe powinny być zrozumiałe, jednoznaczne i precyzyjne, godne z celami i zakresem badania, dostosowane do indywidualnej sytuacji i charakteru badanego, oparte na faktach i informacjach dotyczących sprawy, zróżnicowane pod względem stopnia pobudzenia emocjonalnego.
Rozmowa przed testowa ma kluczowe znaczenie dla poprawności i wiarygodności badania poligraficznego. Jeśli rozmowa przed testowa jest przeprowadzona nieprawidłowo lub pominięta, może to skutkować błędną interpretacją wyników, fałszywymi pozytywami lub negatywami, niską skutecznością i narażeniem na krytykę lub kwestionowanie badania. Dlatego poligrafer powinien poświęcić odpowiednio dużo czasu i uwagi na rozmowę przed testową, aby zapewnić sobie i badanemu najlepsze warunki do przeprowadzenia rzetelnego i sprawiedliwego badania poligraficznego.