Każdy spadek można odrzucić, trzeba to jednak zrobić w odpowiednim czasie. W przeciwnym razie spadkobierca naraża się na nabycie majątku zmarłego, co w niektórych przypadkach oznacza konieczność spłaty długów spadkowych. Kiedy zatem powinniśmy odrzucić spadek?
Ustawowy termin na odrzucenie spadku
Obecnie obowiązujące przepisy spadkowe przewidują tylko jeden termin na złożenie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku – wynosi on dokładnie 6 miesięcy i liczony jest od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.
Od kiedy powinniśmy liczyć rozpoczęcie biegu powyższego terminu? W zdecydowanej większości przypadków od chwili śmierci spadkodawcy – to wówczas dowiadujemy się o tym, że zostaliśmy powołani do dziedziczenia po danej osobie.
6 miesięczny termin może być jednak liczony także od innych wydarzeń. Będą to przykładowo:
-
data uzyskania informacji o pozostawionym przez zmarłego testamencie,
-
data ujawnienia testamentu zmarłego,
-
data unieważnienia testamentu zmarłego i włączenie dziedziczenia ustawowego,
-
data odrzucenia spadku przez innych spadkobierców, a następnie przejście do dziedziczenia kolejnych spadkobierców ustawowych.
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed terminem
Zastanówmy się, czy złożenie oświadczenia spadkowego przed rozpoczęciem 6 miesięcznego terminu jest możliwe i wywołuje skutki prawne. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia, gdy powołani do dziedziczenia spadkobiercy będą chcieli odrzucić spadek.
Przykładowo, spadkobierca pozostawił testament, w którym do całości spadku powołał swoją żonę. Żona zamierza odrzucić spadek, co spowoduje konieczność zastosowania ogólnych zasad dziedziczenia wynikających z Kodeksu cywilnego. W takiej sytuacji do dziedziczenia z mocy ustawy dojdą dzieci zmarłego oraz żona, choć tym razem na zasadach ustawowych. Czy przyszli spadkobiercy ustawowi (dzieci zmarłego) mają prawo odrzucić spadek, zanim ich matka odrzuci go z racji powołania jej na mocy testamentu?
Okazuje się, że przyszli, potencjalni spadkobiercy nie mają prawa na wcześniejsze odrzucenie spadku, ani też na złożenie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza.
Takie zdanie wyraził również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 października 2018 r. (sygn. akt III CZP 36/18), zgodnie z którą złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 KC, jest bezskuteczne.
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po terminie
Wiemy już, że oświadczenie spadkowe złożone przed rozpoczęciem 6 miesięcznego biegu terminu wskazanego w przepisach Kodeksu cywilnego jest bezskuteczne. Co jednak, jeśli spadkobierca zechce odrzucić spadek po upływie takiego terminu? Czy jest to w ogóle możliwe?
Obecnie obowiązujące przepisy przewidują, że po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania następuje automatyczne (z mocy samego prawa) nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Co ciekawe, jeszcze kilka lat temu mieliśmy do czynienia w takiej sytuacji z prostym nabyciem spadku, a więc bez ograniczenia jakiejkolwiek odpowiedzialności za długi spadkowe.
Widzimy zatem, że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po upływie powyższego terminu jest równie bezskuteczne, co jego przedterminowe złożenie.
Co jednak, jeśli spadkobierca zechce złożyć oświadczenie spadkowe w sądzie, a rozprawa zostanie wyznaczona dopiero po upływie 6 miesięcznego terminu na odrzucenie spadku?
Przykładowo, spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku w styczniu 2019 roku, nie chce przyjmować spadku. Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku upłynie mu więc w lipcu 2019 r. Spadkobierca zdecydował się na odrzucenie spadku przed sądem i w tym celu złożył stosowny wniosek, otrzymał on jednak informację, że oświadczenie będzie mógł złożyć przed sądem dopiero we wrześniu 2019 r., a więc już po upływie 6 miesięcznego terminu na odrzucenie. Czy w takim przypadku nie będzie można już odrzucić spadku?
Tak naprawdę nie ma znaczenia rozpoznanie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku przez sąd w okresie kilku miesięcy po jego złożeniu, jeżeli wniosek taki złożony został przed upływem 6 miesięcy od dowiedzenia się przez wnioskodawcę o śmierci spadkodawcy i termin taki powinien być zachowany, gdy czynności zmierzające do odbioru oświadczenia spadkobiercy dokonane zostaną przed sądem nawet po upływie wspomnianego terminu.
Warto także odnotować, że zgodnie z art. 640 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza może być składane w sądzie spadku w toku postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.
Termin na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Istotnym zagadnieniem w omawianej tematyce jest ustalenie terminu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka. Osoby niepełnoletnie również mogą być powoływane do dziedziczenia. Pamiętajmy jednak, że nie mogą one samodzielnie złożyć żadnego oświadczenia spadkowego.
Małoletni może odrzucić spadek tylko przez swoich rodziców, ewentualnie prawnych opiekunów. W tym celu niezbędne jest jednak uzyskanie zezwolenia właściwego sądu opiekuńczego – bez stosownego dokumentu odrzucenie spadku nie będzie w ogóle możliwe.
Uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego na złożenie oświadczenia spadkowego w imieniu małoletniego wymaga czasu – sądy potrzebują na to nierzadko od kilku, nawet do kilkunastu miesięcy. 6 miesięczny termin na odrzucenie spadku w praktyce nie jest możliwy do zachowania – czy dziecko w takiej sytuacji dziedziczy spadek po zmarłym?
Okazuje się, że od chwili złożenia do sądu opiekuńczego przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy wniosku o zezwolenie na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku termin przewidziany w art. 1015 § 1 KC nie biegnie.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o udzieleniu zezwolenia przedstawiciel ustawowy małoletniego powinien jednak złożyć to oświadczenie bezzwłocznie, chyba że wskazany termin, uwzględniając czas trwania postępowania opiekuńczego, jeszcze nie upłynął; wtedy złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić w dowolnej chwili, przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tytule powołania małoletniego.
Patron merytoryczny artykułu:
Kancelaria Prawna TMH - Adwokat Rzeszów
ul. Dominikańska 1a,
35-077 Rzeszów
+48173070766