Współczesna medycyna radzi sobie z wieloma chorobami zakaźnymi, które jeszcze sto lat temu zbierały śmiertelne żniwo. Jednak mimo postępu technologicznego i nowoczesnej diagnostyki, społeczeństwa rozwinięte zmagają się z nowym przeciwnikiem - chorobami cywilizacyjnymi. To nie epidemie, ale styl życia: przewlekły stres, siedząca praca, przetworzona żywność i brak ruchu stają się głównymi czynnikami ryzyka, które prowadzą do poważnych, często śmiertelnych schorzeń.
Wspólnie z centrum medycznym INTER-MED przygotowaliśmy dla Was listę chorób cywilizacyjnych i jak możemy im zapobiec!
Choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia od lat utrzymują się na szczycie listy najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce i na świecie. Dotykają osób w różnym wieku, coraz częściej również młodych dorosłych. Ich rozwój jest ściśle związany ze stylem życia, dlatego zalicza się je do typowych chorób cywilizacyjnych. Są to m.in.:
- nadciśnienie tętnicze
- miażdżyca
- choroba wieńcowa (niedokrwienna serca)
- zawał serca
- udar mózgu
- niewydolność serca
- tętniaki (np. aorty brzusznej)
Dlaczego powstają choroby układu krążenia? Przede wszystkim przez nieprawidłową dietę, brak aktywności fizycznej, przewlekły stres i palenie.
Jak możemy temu zapobiec? Regularny ruch, odpowiednia dieta, np śródziemnomorska, redukcja stresu i rzucenie palenia zmniejszą ryzyko powstawania chorób układu krążenia.
Cukrzyca i zaburzenia metaboliczne
Cukrzyca to jedna z najpowszechniejszych chorób cywilizacyjnych, której liczba przypadków rośnie z roku na rok. Coraz częściej diagnozowana jest nie tylko u osób starszych, ale również u młodych, a nawet dzieci. To choroba metaboliczna, która wpływa na cały organizm i znacznie zwiększa ryzyko innych schorzeń, w tym chorób serca, nerek i układu nerwowego. Rozróżniamy:
- cukrzyca typu 2
- cukrzyca typu 1
- cukrzyca ciążowa
- stan przedcukrzycowy
Dlaczego powstaje cukrzyca? Przede wszystkim przez niezdrową dietę bogatą w cukry i węglowodany proste, nadwagę i otyłość, brak ruchu oraz długotrwały stres. U części pacjentów ważną rolę odgrywają też predyspozycje genetyczne i zaburzenia gospodarki hormonalnej.
Jak możemy temu zapobiec? Utrzymywanie prawidłowej masy ciała, aktywność fizyczna minimum 3 razy w tygodniu, ograniczenie cukru i przetworzonych produktów w diecie oraz regularne badania poziomu glukozy i insuliny to podstawowe działania profilaktyczne. Należy także zadbać o sen - zaburzenia rytmu dobowego wpływają negatywnie na metabolizm glukozy.
Choroby nowotworowe
Jedną z najpoważniejszych i najbardziej obciążających chorób cywilizacyjnych jest nowotwór. Z roku na rok liczba zachorowań rośnie - nie tylko ze względu na starzenie się społeczeństwa, ale również na styl życia, ekspozycję na szkodliwe substancje i brak profilaktyki. Nowotwory mogą rozwijać się latami bezobjawowo, a ich skuteczne leczenie zależy w dużej mierze od wczesnego wykrycia. Do najczęściej występujących należą:
- rak płuc
- rak piersi
- rak prostaty
- rak jelita grubego
- rak trzustki
- rak skóry (czerniak)
- rak szyjki macicy
Dlaczego powstają nowotwory? W dużej mierze przez czynniki środowiskowe i styl życia: palenie tytoniu, złą dietę (ubogą w błonnik i antyoksydanty, a bogatą w tłuszcze i mięso przetworzone), brak aktywności fizycznej, otyłość, nadużywanie alkoholu, przewlekły stres i ekspozycję na zanieczyszczenia oraz promieniowanie UV. Ważną rolę odgrywa także genetyka - dziedziczne mutacje mogą zwiększać ryzyko niektórych nowotworów.
Jak możemy temu zapobiec? Przede wszystkim poprzez zdrowy styl życia: rezygnację z palenia i alkoholu, aktywność fizyczną, dietę bogatą w warzywa, owoce i błonnik. Musimy także regularnie wykonywać badania profilaktyczne, takich jak cytologia, mammografia, kolonoskopia czy USG. Wczesne wykrycie nowotworu znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie.
Choroby psychiczne
Zaburzenia psychiczne i emocjonalne to coraz bardziej powszechna grupa chorób cywilizacyjnych, która często rozwija się po cichu, bez wyraźnych objawów fizycznych. Współczesne tempo życia, przeciążenie obowiązkami, presja społeczna i zawodowa, a także nadmiar bodźców cyfrowych sprawiają, że problemy ze zdrowiem psychicznym dotykają ludzi w każdym wieku. Najczęstsze diagnozy to:
- depresja
- zaburzenia lękowe
- nerwica
- bezsenność przewlekła
- wypalenie zawodowe
- uzależnienia (alkohol, leki, internet)
Dlaczego powstają zaburzenia psychiczne? Główne przyczyny to długotrwały stres, brak równowagi między pracą a życiem prywatnym, izolacja społeczna, traumy, brak snu oraz problemy emocjonalne tłumione przez lata. Wpływ mają również czynniki biologiczne i genetyczne, zaburzenia hormonalne oraz przewlekłe choroby.
Jak możemy temu zapobiec? Bardzo ważne znaczenie ma higiena psychiczna: regularny odpoczynek, sen, aktywność fizyczna i umiejętność stawiania granic. Warto ograniczyć czas spędzany przed ekranami i zadbać o relacje międzyludzkie. Pomocna może być psychoterapia, wsparcie bliskich oraz wczesna reakcja na pierwsze objawy zaburzeń. Zdrowie psychiczne wymaga takiej samej troski jak zdrowie fizyczne i nie powinno być tematem tabu.
Choroby układu oddechowego
Choroby układu oddechowego coraz częściej wynikają nie z infekcji wirusowych czy bakteryjnych, ale z długotrwałego oddziaływania zanieczyszczeń powietrza, palenia tytoniu i narażenia na szkodliwe substancje w środowisku pracy. Choć często lekceważone, choroby te znacząco obniżają jakość życia i mogą prowadzić do trwałej niewydolności oddechowej. Do najczęstszych chorób cywilizacyjnych układu oddechowego należą:
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
- astma oskrzelowa
- przewlekłe zapalenie oskrzeli
- rozedma płuc
- rak płuc
Dlaczego powstają choroby układu oddechowego? Główne przyczyny to wieloletnie palenie papierosów i e-papierosów, wdychanie smogu, zanieczyszczenia przemysłowe, alergeny, a także przewlekłe narażenie na kurz i pleśń. Czynnikami ryzyka są również bierne palenie oraz praca w szkodliwych warunkach.
Jak możemy temu zapobiec? Przede wszystkim należy rzucić palenie i unikać zadymionych miejsc. Warto monitorować jakość powietrza, unikać wychodzenia na zewnątrz w dniach dużego smogu, używać oczyszczaczy powietrza w domu oraz dbać o odpowiednią wentylację pomieszczeń. Regularna aktywność fizyczna poprawia wydolność układu oddechowego, a szczepienia (np. przeciw grypie i pneumokokom) chronią przed infekcjami płuc.
Choroby autoimmunologiczne
Zaburzenia hormonalne to coraz częstszy problem zdrowotny związany z tempem życia, przewlekłym stresem, brakiem snu, nieprawidłową dietą i ekspozycją na substancje zaburzające gospodarkę hormonalną. Układ hormonalny reguluje niemal wszystkie procesy w organizmie - od metabolizmu, przez nastrój, po płodność. Jego rozregulowanie może mieć poważne i wielowymiarowe skutki. Do najczęstszych cywilizacyjnych zaburzeń hormonalnych należą:
- niedoczynność tarczycy (często w przebiegu Hashimoto)
- zespół policystycznych jajników (PCOS)
- insulinooporność
- hiperprolaktynemia
- zaburzenia miesiączkowania i bezpłodność
- zaburzenia hormonalne u mężczyzn (np. spadek testosteronu)
Dlaczego powstają zaburzenia hormonalne? Główne przyczyny to przewlekły stres, niedobór snu, nieprawidłowa dieta (uboga w składniki odżywcze, bogata w cukier i przetworzone produkty), nadwaga lub zbyt niski poziom tkanki tłuszczowej, siedzący tryb życia, a także ekspozycja na toksyny. U części pacjentów przyczyną mogą być też predyspozycje genetyczne.
Jak możemy temu zapobiec? Podstawą jest równowaga: regularny sen (min. 7 godzin), aktywność fizyczna, unikanie stresu oraz zbilansowana dieta bogata w mikroelementy, zdrowe tłuszcze i białko. W przypadku kobiet konieczna jest opieka ginekologiczno-endokrynologiczna, a u mężczyzn regularna kontrola poziomu testosteronu i ogólnego stanu metabolicznego.
Choroby układu pokarmowego
Coraz powszechniejszym problemem w społeczeństwach rozwiniętych są zaburzenia układu pokarmowego. Ich przyczyny rzadko są infekcyjne, w większości wynikają z nieprawidłowej diety, przewlekłego stresu i zaburzonego rytmu dobowego. Objawy bywają uciążliwe i przewlekłe, a nierzadko są lekceważone przez pacjentów lub mylone z innymi schorzeniami. Do najczęstszych cywilizacyjnych zaburzeń układu pokarmowego należą:
- zespół jelita drażliwego (IBS)
- refluks żołądkowo-przełykowy
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby
- SIBO
- zaparcia przewlekłe
- niestrawność
Dlaczego powstają zaburzenia układu pokarmowego? Przede wszystkim przez złą dietę – ubogą w błonnik, a bogatą w cukier i tłuszcze trans, nieregularne posiłki, szybkie jedzenie w stresie, nadmierne spożycie kawy i alkoholu oraz nadużywanie leków (np. NLPZ czy antybiotyków). Ogromne znaczenie ma też przewlekły stres, który bezpośrednio wpływa na pracę jelit przez tzw. oś mózg-jelita.
Jak możemy temu zapobiec? Przede wszystkim warto jeść regularnie i w spokoju, dbać o zbilansowaną dietę z dużą ilością błonnika, unikać produktów wysokoprzetworzonych i nadmiaru kofeiny. Ważne są także aktywność fizyczna, odpowiednie nawodnienie i dbanie o higienę snu. Pomocne mogą być również probiotyki i badania mikroflory jelitowej.
Choroby układu ruchu
Wśród osób prowadzących siedzący tryb życia prawdziwą zmorą są choroby układu ruchu. Ból pleców, sztywność stawów czy ograniczona ruchomość nie są już tylko problemem osób starszych, gdyż coraz częściej dotyczą ludzi w wieku produkcyjnym, a nawet młodzieży. Dolegliwości te mają charakter przewlekły i pogarszają komfort życia, a ich leczenie bywa kosztowne i długotrwałe. Do najczęstszych cywilizacyjnych chorób układu ruchu należą:
- przewlekły ból kręgosłupa (szyjnego, piersiowego, lędźwiowego)
- dyskopatia
- zwyrodnienia stawów (głównie kolan, bioder, kręgosłupa)
- osteoporoza
- zespół cieśni nadgarstka
- entezopatie i przewlekłe przeciążenia ścięgien
Dlaczego powstają choroby układu ruchu? Główne przyczyny to brak ruchu, siedzący tryb pracy, nieprawidłowa postawa ciała, otyłość oraz jednostajny wysiłek. Ważnym czynnikiem jest również przeciążenie struktur mięśniowo-szkieletowych oraz niedobory witaminy D i wapnia, które prowadzą do osłabienia kości.
Jak możemy temu zapobiec? Przede wszystkim poprzez regularną aktywność fizyczną - nie tylko sport, ale również codzienne ruchy: spacery, rozciąganie, zmienianie pozycji podczas pracy. Ważna jest ergonomia stanowiska pracy, właściwe obuwie i dbanie o masę ciała. Warto też kontrolować poziom witaminy D i dbać o odpowiednią podaż wapnia.
Pamiętajcie o regularnych badaniach.