Mechanizm finansowania spółek węglowych, system gwarancji dla pracowników, inwestycje w nowoczesne technologie węglowe oraz instrumenty umożliwiające gospodarczą transformację regionu – to najważniejsze elementy umowy społecznej parafowanej przez przedstawicieli rządu i związków zawodowych.
Mechanizm finansowania i harmonogram likwidacji kopalń
Jednym z kluczowych elementów umowy społecznej, jest mechanizm finansowania spółek sektora górnictwa węgla kamiennego wzorowany na rozwiązaniach zastosowanych w przeszłości w niemieckim sektorze wydobywczym. W skrócie polega on na subsydiowaniu bieżącej produkcji kopalń do czasu zakończenia ich funkcjonowania. Wsparcie ma umożliwić stopniową transformację górnictwa oraz ograniczyć negatywne skutki społeczno-gospodarcze tego procesu.
W umowie społecznej potwierdzono również harmonogram wygaszania kopalń, który został zapisany w porozumieniu między przedstawicielami rządu i Międzyzwiązkowym Komitetem Protestacyjno-Strajkowym z 25 września ubiegłego roku. Zgodnie z przyjętą osią czasu ostatnie kopalnie węgla energetycznego na Śląsku mają zakończyć wydobycie w 2049 roku.
Nowoczesne technologie węglowe
Warunkiem koniecznym dla zrealizowania zapisanego w umowie harmonogramu wygaszania kopalń są inwestycje w nowoczesne, niskoemisyjne technologie węglowe. Tylko ich wdrożenie może stworzyć rynek zbytu dla węgla produkowanego w polskich kopalniach w kontekście spadku zapotrzebowania na ten surowiec w tradycyjnej energetyce. Wśród inwestycji, które mają zostać zrealizowane w latach 2023-2029, znajdują się m.in.: budowa instalacji do zgazowywania węgla do metanolu i gazu SNG, niskoemisyjnych bloków energetycznych w technologii IGCC, infrastruktury do wychwytywania transportu i składowania dwutlenku węgla oraz zakładu do produkcji niskoemisyjnego paliwa węglowego, które ma być dopuszczone do użytku w gospodarstwach domowych do 2045 roku. Instalacje opisane w umowie mają zostać zbudowane w przemysłowej skali, co pozwoli na ich komercyjne wykorzystanie. Nie będą to projekty o jedynie demonstracyjnym czy pilotażowym charakterze.
System gwarancji dla pracowników
Zgodnie z zapisami umowy społecznej pracownicy zatrudnieni pod ziemią lub w zakładach przeróbki mechanicznej węgla mają gwarancję pracy do emerytury. Gwarancje zatrudnienia zostaną zapisane w nowelizacji ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego. Jeśli kopalnia, w której jest zatrudniony dany pracownik, zostanie zlikwidowana, zanim uzyska on prawo do przejścia na emeryturę, będzie on alokowany do innej kopalni. Z kolei, jeśli w systemie alokacji pracownik nie będzie miał zagwarantowanej ciągłości zatrudnienia pod ziemią lub w zakładzie przeróbczym, będzie miał możliwość skorzystania z systemu osłon socjalnych.
System ten będzie się składał z instrumentów takich jak: urlopy górnicze, urlopy dla pracowników zakładów przeróbczych oraz jednorazowe odprawy pieniężne. Wysokość świadczenia, które pracownik otrzymuje w okresie korzystania z urlopu górniczego albo urlopu dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla zwiększono z dotychczasowych 75 proc. do 80 proc. wynagrodzenia. Z kolei wysokość jednorazowej odprawy określono na 120 tys. zł netto. Trzeba zaznaczyć, że jednorazowa odprawa pieniężna nie będzie przysługiwać pracownikom mogącym skorzystać z urlopu górniczego lub urlopu dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla. Co ważne, pracownik, który zdecyduje się na skorzystanie z urlopu górniczego lub weźmie jednorazową odprawę, nie będzie mógł zostać ponownie zatrudniony w spółkach sektora górniczego kontrolowanych przez Skarb Państwa. Nie będzie też mógł podjąć pracy dołowej w firmach zewnętrznych świadczących usługi na rzecz tych spółek.
Fundusz Transformacji Śląska
Osobny rozdział umowy społecznej poświęcono instrumentom wsparcia gospodarczej transformacji regionu, której celem będzie zapełnienie luki po górnictwie węgla kamiennego. Jednym z nich ma być utworzenie Funduszu Transformacji Śląska, który miałby funkcjonować na zasadach zbliżonych do Polskiego Funduszu Rozwoju. Zadaniem FTŚ ma być przede wszystkim finansowanie inwestycji w tworzenie nowych miejsc pracy wysokiej jakości, które zrekompensują stopniowe ograniczanie zatrudnienia w górnictwie. Zgodnie z zapisami projektu umowy, Fundusz ma być wyposażony w kapitał początkowy w wysokości 500 mln zł i dodatkowe mechanizmy gwarancyjne na poziomie 1 mld zł. Akcjonariuszami FTŚ miałyby zostać m.in.: Polski Fundusz Rozwoju, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Skarb Państwa. Precyzyjne wskazanie udziałowców oraz modelu finansowania Funduszu Transformacji Śląska ma zapewnić efektywne funkcjonowanie tej instytucji.
