Część dzielnicy Ruda w Rudzie Śląskiej może zostać objęta szczególną ochroną konserwatorską. Władze miasta i województwa śląskiego chcą utworzyć na jej terenie tzw. park kulturowy. Dziś podpisano list intencyjny w tej sprawie.
– Większość historycznych zabudowań w dzielnicy Ruda jest dobrze zachowana, a co najważniejsze stanowi spójną zabudowę. Jest to idealny punkt wyjścia do tego, by na tej podstawie zbudować uniwersalną opowieść o rozwoju górnośląskich miejscowości, a także o górnośląskich rodach, które na przestrzeni wieków przyczyniły się do rozwoju kulturowego, społecznego i gospodarczego regionu – podkreśla prezydent Grażyna Dziedzic.
Planowany park kulturowy to efekt współpracy Samorządu Województwa Śląskiego i Miasta Ruda Śląska. Dotyczy on najstarszej dzielnicy Rudy Śląskiej, czyli liczącej ponad 700 lat Rudy.
- Wyjątkowość tego miejsca polega na zachowaniu między innymi układów przestrzennych i urbanistycznych z różnych etapów rozwoju miejscowości: od wsi przez wieś robotniczą z okresu industrializacji po osadę patronacką o wszelkich cechach miasta – mówi członek Zarządu Województwa Śląskiego dr inż. arch. Henryk Mercik.
Obiekty, wśród których znajdują się osiedla patronackie, obiekty sakralne, zespół zamkowy z parkiem i terenem folwarcznym, obiekty małej architektury, budynki przemysłowe, budynki użyteczności publicznej, nekropolie oraz budynki reprezentacyjne są materialną pamiątką po właścicielach Rudy, począwszy od rodziny von Stechow, a skończywszy na rodzie von Ballestrem, właścicielach majoratu rudzko-biskupicko-pławniowickiego od 1758 r. do wybuchu II wojny światowej.
Na krajobraz kulturowy przyszłego parku składają się również elementy krajobrazowe związane z pierwotną działalnością rolniczą miejscowej ludności, łączoną później z działalnością w przemyśle oraz gospodarstwami rolnymi prowadzonymi przez samych Ballestremów (folwark, stawy hodowlane).
- Obiekty na terenie przyszłego parku związane są także z postaciami Karola Goduli i Joanny Gryzik. Są zatem źródłem przekazów ustnych, legend i mitów, stanowiących ważne toposy całej górnośląskiej kultury – zauważa Adam Kowalski, zastępca dyrektora Regionalnego Instytutu Kultury w Katowicach, instytucji koordynującej prace nad powołaniem parku. - Formuła parku kulturowego wydaje się doskonałą okazją nie tylko do prezentacji walorów historycznych Rudy, ale także dopełnieniem narracji ważnych z punktu widzenia zarówno rozwoju Szlaku Zabytków Techniki jak i trasy śladami rodów przemysłowych - dodaje.
Park kulturowy to forma ochrony stworzona z myślą o ochronie krajobrazu kulturowego. Tworzy się go na podstawie uchwały rady gmin, po wcześniejszym zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Na obszarze parku kulturowego mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia, dotyczące w szczególności prowadzenia robót budowlanych oraz działalności handlowej, usługowej, przemysłowej i rolniczej, zmiany sposobu użytkowania zabytków nieruchomych, składowania bądź magazynowania odpadów oraz umieszczania tablic, napisów i ogłoszeń reklamowych, a także form małej architektury.
Zasadniczym celem tworzenia parku jest ochrona unikatowych obszarów krajobrazu kulturowego. Nie można jednak pominąć znaczenia tego rozwiązania dla wzmacniania oraz promowania turystycznego, gospodarczego i społecznego potencjału gminy.
Rada gminy w uchwale powołującej park musi określić nazwę i granice parku, a także sposób jego ochrony, w tym zakazy i ograniczenia. Plan ochrony parku kulturowego sporządza wójt gminy lub prezydent czy burmistrz miasta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków i przedkłada go do zatwierdzenia radzie gminy. Cała procedura uwzględnia obowiązek przeprowadzenia konsultacji społecznych poprzedzających podjęcie uchwały w sprawie utworzenia parku.
W sumie w Polsce utworzonych zostało 35 parków kulturowych, z których najbardziej znanymi są krakowski Kazimierz i ulica Piotrkowska w Łodzi. W województwie śląskim do tej pory formuły parku kulturowego użyto czterokrotnie: w Żorach (Cmentarz żydowski), Tarnowskich Górach (Hałda Popłuczkowa) oraz w Bieruniu (Obszaru Grobli i Bieruń Stary). Trwają również prace nad powołaniem parku na terenie Rybnika. Rudzki park ze względu na swój zakres i potencjał fabularny będzie pierwszą tak złożoną opowieścią o górnośląskim dziedzictwie zapisaną w historycznej przestrzeni i obiektach.
