Teren po dawnej koksowni Orzegów w Rudzie Śląskiej przeszedł metamorfozę. Został oczyszczony z niebezpiecznych substancji, a cały obszar dawnego zakładu zaadaptowano na park z licznymi atrakcjami, m.in. tarasem widokowym, górką saneczkową, placami zabaw czy ścieżką dydaktyczną.
5-ketarowy obszar zajmowany niegdyś przez zakład koksowniczy w Orzegowie zmienił się nie do poznania. Miejsce zyskało nowe funkcje – integracyjną i rekreacyjną, bowiem pojawił się tu olbrzymi, nowoczesny plac zabaw, alejki spacerowe i ławeczki.
Inwestycja w Orzegowie za 21 mln zł
Inwestycja kosztowała ponad 21 mln złotych, z czego niemal 18 mln zł udało się pozyskać z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach unijnego Programu Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Realizacja przedsięwzięcia rozpoczęła się w 2018 roku, a dziś, 24 marca, miało miejsce oficjalne oddanie tego terenu do użytku, choć rudzianie będą mogli w pełni korzystać z tutejszych atrakcji pewnie dopiero po okresie pandemii.
Jest ekologicznie i bezpiecznie
Mieszkańcu Orzegowa mogą odetchnąć z ulgą. Na terenie dawnej koksowni jest już bezpiecznie, bowiem obszar ten został całkowicie zrewitalizowany. Nie było to łatwe zadanie.
- Pracowaliśmy z firmami partnerskimi, które mają doświadczenie w restauracji zabytków, a my skupiliśmy się na tym, co jest niewidoczne, czyli tym, co znajduje się pod ziemią – wskazał Jakub Saloni, członek zarządu i dyrektor generalny firmy Menard Sp. z o.o. - Są dwie drogi rozwiązania problemu: wywóz odpadów w całości gdzie indziej, co zagraża sąsiadom, a druga metoda to oczyszczenie na miejscu za pomocą wyrafinowanych technologii i właśnie to rozwiązanie wdrożyliśmy. Przeprowadziliśmy m.in. bioremediację (usuwanie zanieczyszczeń za pomocą żywych mikroorganizmów) i fitoremediację (technologii wykorzystującej rośliny w procesie oczyszczania) oraz zastosowaliśmy tzw. bariery reaktywne, w których dochodzi do procesu geochemicznego między zanieczyszczoną substancją a materiałem wypełniającym barierę – mówił.
Dodał też, że uzyskanie pozwoleń na remediację i oczyszczanie odpadów na miejscu nie jest procesem prostym, ale udało się go przeprowadzić dzięki współpracy z miastem. Czym był zanieczyszczony grunt?
To były głównie zanieczyszczenia metalami ciężkimi i substancjami ropopochodnymi. Niektóre z elementów metali ciężkich musieliśmy segregować i wywieźć, a substancje ropopochodne w większości zostały oczyszczone tutaj na miejscu – dodał Jakub Saloni.
Jest bezpiecznie, zielono i nowocześnie. Zamiast koksowni powstał teren ekologicznie bezpieczny.
- Ruda Śląska jest jednym z najbardziej zielonych miast. Dbamy o to i systematycznie rozwijamy tereny zielone. Powstał Trakt Rudzki, w Rudzie I powstał szlak przyrodniczy, a teraz koksownia Orzegów – mówiła prezydent Rudy Śląskiej Grażyna Dziedzic.
Prezydent dodała też, że inwestycja ta była olbrzymim wyzwaniem dla miasta.
- Rewitalizację takich obiektów muszą realizować specjalistyczne firmy, a tych firm jest niewiele. Muszę bardzo pochwalić głównego wykonawcę, ponieważ prace wykonano wzorowo. Rewitalizacja zajęła cztery lata i pochłonęła 21 mln zł – podkreśla prezydent Grażyna Dziedzic.
]Zachwytu nad przebiegiem inwestycji nie kryje prezes Towarzystwa Miłośników Orzegowa.
– To kolejna perełka w naszej dzielnicy. Jestem pod wielkim wrażeniem efektów rewitalizacji - podkreśla Iwona Skrzypczyk-Sikora, prezes Towarzystwa Miłośników Orzegowa i dodaje: – To bardzo ważne miejsce dla mieszkańców naszej dzielnicy. Mamy już piękny Rynek, a teraz to miejsce. Kiedyś było bardzo zaniedbane. Teraz jesteśmy pod wielkim wrażeniem. Cieszy nas, że powstał także kolejny plac zabaw dla dzieci i miejsce rekreacji i miejsce do spacerów.
Kiedyś teren miał zostać zagospodarowany inaczej. Wiele lat temu planowano przeznaczyć go pod budownictwo mieszkaniowe.
- Tak się nie stało i to nas cieszy – podkreśla prezes TMO.
Historia koksowni Orzegów
Początki zakładu koksochemicznego-koksowni „ Orzegów” sięgają 1903 roku, a jej budowa została sfinansowana przez małżeństwa Joannę i Hansa Ulryka Schaffgotschów. Kiedy rozpoczynał funkcjonowanie nosił nazwę koksownia „Gotthard”. Budową i zarządzaniem zakładem zajął się z kolei koncern „Oberschlesische Kokswerke und Chemische Fabriken” (OBERKOKS).
Początkowo zakład wyposażony był w jedną 35-komorowa baterię pieców koksowniczych. Jednakże już 1908 r. funkcjonowały tam aż trzy baterie pieców oraz pięć kotłów. Węgiel do koksowni sprowadzano z pobliskiej kopalni „Gotthard” (później „Karol”). W 1922 roku, w wyniku działań związanych z III Powstaniem Śląskim oraz zgodnie z rezultatami plebiscytu z 1921 roku, Orzegów wraz ze znajdującą się na jego terenie koksownią został przyłączony do Rzeczypospolitej Polskiej. Zakład stał się wówczas częścią spółki akcyjnej „Godulla S.A” w Chebziu.
- Zakład funkcjonował do 1976 roku. Został zamknięty z powodu powstających szkód górniczych i małych inwestycji realizowanych na terenie zakładu już po wojnie. Z kolei 1986 został wpisany do Rejestru Zabytków jako cenne dziedzictwo kulturowe. Przez wiele lat niszczał, teren był porośnięty dziką roślinnością. Znajdowało się tu wiele ruin po budynkach koksowniczych. W 2017 roku udało się przystąpić do programu Ministerstwa Ochrony Środowiska i pozyskać środki na remediację gruntu. Po przeprowadzonych badaniach okazało się, że jest skażony i wymaga wielu prac remediacyjnych. W związku z tym opracowano stosowny plan, który został zatwierdzony przez Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Katowicach. Następnie przystąpiono do realizacji przedsięwzięcia – wyjaśnia dr inż. arch. Łukasz Urbańczyk, miejski konserwator zabytków.
O wielkości zakładu informuje mapa, która znajduje się przy wjeździe na teren dawnego zakładu. Miejski Konserwator Zabytków dodał także, że z pierwotnego zakładu udało się zachować obiekty wpisane do rejestru zabytków. Zostały zabezpieczone zgodnie z uwagami wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Do naszych czasów przetrwało niewiele, ale udało się ocalić najcenniejsze obiekty, czyli:
- ciąg komór pierwszej baterii koksowniczej,
- zbiornik smoły,
- wieżę węglową,
- odcinek drogi dojazdowej wraz z otoczeniem.
- Orzegowska koksownia jest obecnie jednym z najcenniejszych obiektów tego typu na terenie kraju, a zachowane budynki stanowią bezcenny dokument rozwoju procesu technologicznego przeróbki węgla kamiennego. Paradoksalnie te czynniki, które zadecydowały o likwidacji zakładu, stanowią obecnie o jego ogromnej historycznej wartości – podkreśla dr Urbańczyk.
Jak zmieniał się teren po koksowni Orzegów?
Zneutralizowano zagrożenie związane z zanieczyszczonym gruntem, zabezpieczono ruiny budowli po byłej koksowni i stworzono unikalną ścieżkę dydaktyczną, usunięto dziką roślinność i nasadzono nowe rośliny, a pracom konserwatorskim poddano budynek wieży węglowej, zbiornik smoły i baterie pieców koksowniczych, przy czym te ostanie zdecydowano się przykryć betonowym stropem, którego część to jednocześnie taras, stanowiący punkt widokowy na całe założenie parkowe.
W wyniku przeprowadzonej inwestycji powstała strefa rekreacji dla całych rodzin. Park podzielony został na dwie strefy:
- teren przylegający do zabytkowych obiektów zagospodarowano alejkami parkowymi i obiektami małej architektury,
- północną część założenia zaaranżowano jako teren zielony bez wytyczonych ścieżek.
Obszar inwestycji oświetlono, wybudowano toaletę, utworzono miejsca parkingowe i wiatę rowerową, wybudowano dwa place zabaw dla dzieci, ustawiono ławki parkowe oraz leżaki.
