Modernistyczna architektura międzywojenna z terenu Rudy Śląskiej - to temat przewodni spacerownika, opracowanego przez Martę Lip-Kornatkę, na co dzień pracującą w Biurze Miejskiego Konserwatora Zabytków.
Publikacja zawiera propozycje czterech spacerów w różnych dzielnicach miasta. Projekt został zrealizowany w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Modernistyczna architektura międzywojenna z terenu Rudy Śląskiej
Trasa nr 1 - dzielnica Ruda
- Janasa 17 - budynek mieszkalny wzniesiony w latach 30-tych XX wieku. Ta prosta, czytelna bryła zyskała na atrakcyjności dzięki uskokowemu potraktowaniu elewacji frontowej.
- Janasa 28 - budynek Młodzieżowego Domu Kultury, wybudowany w 1928 roku jako Dom Narodowy. Znajdziemy tutaj elementy architektury modernistycznej oraz tradycyjnej. Do nowoczesnych tendencji nawiązują okna zgrupowane w pasy, zastosowanie płaskiego dachu czy asymetryczna kompozycja elewacji. Arkady w partii wejścia głównego, gzymsy czy płyciny pomiędzy oknami to elementy przynależne do tradycyjnego repertuaru form architektonicznych.
- Szczęść Boże 4 - budynek wzniesiony według projektu z 1934 roku. Klasycznie opracowana fasada podzielona jest według tradycyjnego schematu na cokół, trzon i zwieńczenie. Cała bryła obiektu ma jednak prosty, asymetryczny charakter, a oszczędny detal sytuuje ten obiekt w kręgu architektury modernistycznej.
- Sprusa 4 - budynek szkoły wzniesiony w 1937 roku. To przykład dobrej klasy architektury modernistycznej. Bryła obiektu została złożona z dwóch niskich części usytuowanych wzdłuż ulicy Sprusa i jednego wysokiego bloku skierowanego w głąb działki. Najbardziej zjawiskowym elementem budowli jest wysoki, przeszklony ryzalit mieszczący klatkę schodową.
- Matejki 7-9-11 - te wysokie, eleganckie budynki zostały wybudowane w latach 30-tych XX wieku. Dekoracja ich prostych brył ogranicza się do gzymsów podokiennych oraz schodkowych wnęk wokół klatek schodowych.
- Matejki 2-12 - przez wzgląd na swój kształt budynek ten nazywany jest Harmonijką. Jego proste, tynkowane elewacje zdobią jedynie pasy cegieł. Ta oszczędna dekoracja, zastosowanie płaskich dachów i prosta, kubiczna bryła nadają budynkowi charakterystycznej dla modernizmu dynamiki.
- Piastowska 7A - budynek mieszkalny wybudowany w 1929 roku. Prosta, ceglana elewacja frontowa kryje w sobie niespodziankę w postaci ozdobnych wzorów ułożonych z cegieł, ułożonych w przestrzeniach pomiędzy oknami.
Trasa nr 2 - Bielszowice
- Sportowców 12-14 - zespół dwóch budynków mieszkalnych, zwróconych do siebie elewacjami tylnymi. Pomiędzy nimi usytuowany jest podłużny budynek gospodarczy. Widzimy tu nawiązania do architektury historycznej w postaci elementów zdobiących bryłę, jednak ich uproszczenie wyraźnie sygnalizuje, że obiekt powstał w latach międzywojennych.
- Kokota 149 - ten wysoki budynek mieszkalny został przykryty klasycznym, spadzistym dachem. O nawiązaniach do nowoczesnej architektury świadczą w jego przypadku proste dekoracje, ceglane narożniki oraz charakterystyczny dla Art Déco i ekspresjonizmu motyw trójkąta, pojawiający się w zwieńczeniu wejścia głównego oraz w kształcie okienek dachowych.
- Bielszowicka 114 - budynek wzniesiony na planie trapezu, z dynamicznie opracowaną elewacją frontową, w której szczególne wrażenie robi partia wejścia głównego oraz zachowane drewniane drzwi wejściowe.
- Równoległa 9-9A-9B i PCK 2-4-6 - budynki wzniesione w ramach budowy domów dla przesiedleńców z terenów Górnego Śląska, którzy po podziale pozostali poza Rzeczpospolitą Polską. Wzniesione najpewniej pomiędzy 1925 a 1930 rokiem. Ich architektura operuje zmodernizowanymi, uproszczonymi formami klasycznymi, kojarzącymi się z popularnym w ówczesnej Rzeczpospolitej stylem swojskim.
- Kasprowicza - kolonia domków bliźniaczych. Wykazuje zbieżność z Kolonią Mościckiego w Katowicach-Załężu, wybudowaną w ramach działalności Wojewódzkiego Kierownictwa Budowy Kolonii Robotniczych na Śląsku.
- Kokota 109-143 - szereg budynków wzniesionych dla uchodźców z niemieckich terenów Górnego Śląska. Wyraźnie widoczne są dwa typy obiektów - niektóre z domów posiadają wydatne ganki boczne, które w drugiej kondygnacji mają taras. Drugi typ ma mniej masywne partie boczne oraz bardziej rozbudowane dachy, w których osadzone są różnokształtne mansardy i lukarny.
Trasa nr 3 - Wirek i Czarny Las
- 1 Maja 225 - budynek wzniesiony w latach 1928-1929 według projektu Tadeusza Michejdy jako siedziba władz gminnych Nowej Wsi. To jedyny na terenie Rudy Śląskiej obiekt, w którym widoczne są echa popularnego w latach 20-tych XX wieku stylu Art Déco. Świadczą o tym takie elementy jak trójkątne łuki podcieni czy dekoracja tympanonu wejściowego wykorzystująca motyw jodełki.
- Jankowskiego 2 - szkoła oddana do użytku w 1937 roku. Nowoczesny wygląd obiektu został osiągnięty bardzo prostymi w wyrazie środkami - kontrastem niskich i wysokich brył, zastosowaniem horyzontalnych pasów okien i płaskiego dachu.
- Różyckiego 19 i Kubiny 31 - budynki wzniesione w ramach budowy domów dla przesiedleńców z terenów Górnego Śląska, którzy po podziale pozostali poza Rzeczpospolitą Polską. Wzniesione najpewniej pomiędzy 1925 a 1930 rokiem. Ich architektura operuje zmodernizowanymi, uproszczonymi formami klasycznymi, kojarzącymi się z popularnym w ówczesnej Rzeczpospolitej stylem swojskim.
- Krasińskiego 1 - budynek wzniesiony w 1938 roku jako siedziba Chóru Słowiczek. Ta prosta, klockowata bryła została wizualnie podzielona za pomocą szeregów i rzędów okien, a otynkowane elewacje dekoruje jedynie prosty gzyms.
- Cynkowa 22 - kościół pw. Ducha Świętego powstał w 1937 roku według projektu Jana Affy. Świątynia została opracowana w duchu modernizmu. Nie jest to jednak modernizm typowy - kościół zachowuje klasyczny porządek jeśli chodzi o układ architektoniczny - założony jest na tradycyjnym planie krzyża, jego elewacje podzielone są w tradycyjny sposób na partię cokołu, trzon oraz zwieńczenie, a wieżowa fasada przywodzi na myśl rozwiązania barokowe. Schodkowe przejście pomiędzy wieżą a nawami kościoła można potraktować jako modernistyczne przeformułowanie barokowej idei spływów wolutowych. Można zatem powiedzieć, że kościół pw. Ducha Świętego to przykład mocno zgeometryzowanego i zmodernizowanego stylu swojskiego
Trasa nr 4 - Nowy Bytom, Bykowina, Kochłowice, Kłodnica
- pl. Jana Pawła II 6 - siedziba Urzędu Miejskiego wybudowana w latach 1928-1929 z wykorzystaniem istniejącego budynku municypalnego, pochodzącego z drugiej połowy XIX wieku. Obiekt czerpie ze zdobyczy nowoczesnej architektury, co widać w zastosowaniu płaskiego dachu czy podzieleniu bryły na pasy za pomocą prostokątnych otworów okiennych. Użyta dekoracja architektoniczna ma pochodzenie tradycyjne - obecne w partii przyziemia boniowanie czy ozdobny portal wejściowy stanowią nawiązanie do architektury włoskich renesansowych pałaców miejskich.
- Chorzowska 3 - budynek kina Patria wzniesiony w 1937 roku z wykorzystaniem elementów tzw. stylu okrętowego. Prostą, kubiczną bryłę zdobią okrągłe okienka nawiązujące do bulajów, a w elewacji frontowej osadzony jest smukły maszt flagowy.
- Stwosza 2 - kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa wzniesiony w 1935 roku według projektu Jana Affy. Architektura świątyni nawiązuje do stylu swojskiego i elementów budownictwa drewnianego, które zostały w modernistyczny sposób uproszczone i zgeometryzowane.
- Łukasiewicza 7 - kochłowicka szkoła oddana do użytku w 1939 roku. Jej architektura nawiązuje do nurtu architektury okrętowej, co widać w zaokrąglonych narożnikach obiektu oraz okrągłych okienkach.
- Kaczmarka 38 - budynek wzniesiony w 1933 roku jako siedziba Ochotniczej Straży Pożarnej. Ta nowoczesna bryła została wybudowana w niewielkiej wówczas osadzie, co jest doskonałym przykładem tego, że modernistyczna architektura docierała w najdalsze zakątki województwa śląskiego.
- Kaczmarka 9 - modernistyczny budynek szkoły wybudowany w latach 1938 - 1941. Również w tej realizacji znajdziemy echa modernizmu w postaci płaskiego dachu przykrywającego obiekt oraz gładkich tynkowanych ścian, których jedyne urozmaicenie stanowią pasy dużych okien.
