Po tym poznasz udar – test FAST i co zrobić w pierwszych 60 minutach

Udar mózgu to jedna z najgroźniejszych i jednocześnie najczęstszych chorób neurologicznych o charakterze nagłym. Może pojawić się zupełnie nieoczekiwanie – zarówno u osób starszych, jak i młodych, pozornie zdrowych dorosłych. Kluczem do ograniczenia jego skutków jest szybkie rozpoznanie pierwszych objawów oraz natychmiastowa reakcja. W praktyce oznacza to, że najważniejsze są pierwsze minuty i godziny – to one decydują o rokowaniu u danego pacjenta. Sprawdź, jakie są przyczyny udaru mózgu, poznaj sposoby jego rozpoznawania oraz dowiedz się, jak działa test FAST i dlaczego może uratować życie.

Czym jest udar mózgu?

Udar to nagłe zaburzenie funkcji mózgu, spowodowane przerwaniem dopływu krwi do jego określonej części lub uszkodzeniem naczynia krwionośnego. Tkanka nerwowa w danym obszarze zaczyna obumierać, ponieważ nie otrzymuje tlenu i substancji odżywczych niezbędnych do prawidłowego działania. Udar jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej – im szybciej rozpocznie się leczenie, tym większa szansa na ograniczenie trwałych następstw, takich jak niedowłady, zaburzenia mowy czy problemy poznawcze. Udar mózgu może przybrać dwie główne postaci: niedokrwienną oraz krwotoczną, a każda z nich ma nieco inny mechanizm powstawania. I tak:

• udar niedokrwienny występuje, gdy do części mózgu przestaje dopływać krew – najczęściej na skutek zakrzepu lub zatoru, który blokuje tętnicę mózgową. Komórki nerwowe, pozbawione tlenu i substancji odżywczych, zaczynają obumierać już po kilku minutach. To właśnie ten typ udaru jest zdecydowanie najczęstszy i odpowiada za około 80% przypadków;
• udar krwotoczny powstaje natomiast na skutek pęknięcia naczynia krwionośnego w mózgu, co prowadzi do wylania się krwi do tkanki mózgowej lub przestrzeni okołomó Nagłe krwawienie powoduje wzrost ciśnienia w czaszce i szybkie uszkodzenie struktur mózgowych. Choć rzadszy, udar krwotoczny zwykle przebiega ciężej i wymaga natychmiastowego leczenia, często z udziałem neurochirurgów. Oba typy stanowią bezpośrednie zagrożenie życia i wymagają pilnej interwencji medycznej.

Więcej informacji o podziale udarów oraz o epidemiologii tego zjawiska znajdziesz tutaj:https://www.adamed.expert/pacjent/aktualnosci/po-tym-poznasz-udar-mozgu-jeden-test-da-blyskawiczna-odpowiedz.

Udar u młodych i starszych – jakie są jego przyczyny?

Jeszcze kilka dekad temu udar kojarzono głównie z osobami w podeszłym wieku. Dziś wiadomo, że może on wystąpić właściwie w każdym momencie życia – także u trzydziesto- czy czterdziestolatków, a nawet u nastolatków. Powody są różnorodne i często zależą od wieku pacjenta. Niemniej, najczęstsze przyczyny udaru mózgu u osób starszych to między innymi:

• nadciśnienie tętnicze. To jeden z najważniejszych czynników ryzyka. Przewlekle podwyższone ciśnienie uszkadza naczynia krwionośne i zwiększa ryzyko zarówno udaru niedokrwiennego, jak i krwotocznego;
• miażdżyca i choroby sercowo-naczyniowe. Zwężenie tętnic wynikające z odkładania się blaszek miażdżycowych utrudnia prawidłowy przepływ krwi. Z czasem może prowadzić do powstania skrzeplin, które zablokują naczynia doprowadzające krew do mózgu;
• migotanie przedsionków. Nieregularna praca serca sprzyja powstawaniu skrzepów, które mogą przedostać się do tętnic mózgowych i wywołać udar niedokrwienny;
• cukrzyca. Zaburzona gospodarka glukozowa przyczynia się do uszkodzeń naczyń oraz zaburzeń krążenia, co zwiększa podatność na ostre incydenty naczyniowe.

Z kolei wśród najczęstszych przyczyn udarów rozwijających się u osób młodych można wymienić:

• wady i choroby serca, zwłaszcza związane z nieprawidłową budową struktur tego narządu. Takie schorzenia mogą sprzyjać powstawaniu zatorów lub przemieszczaniu się skrzeplin z krążenia żylnego do tętniczego;
• choroby autoimmunologiczne i zapalne naczyń (na przykład zapalenia naczyń, toczeń). W ich przebiegu może dojść do uszkodzeń ścian naczyń krwionośnych i/lub do ich patologicznego zwężenia;
• tętniaki i malformacje naczyniowe. Zmiany strukturalne w naczyniach mózgowych zwiększają ryzyko krwawienia śródczaszkowego (a więc udaru krwotocznego);
• zakrzepica i zaburzenia krzepnięcia. Są one często związane z predyspozycjami genetycznymi, paleniem papierosów lub stosowaniem leków hormonalnych;
• urazy szyi i tętnic szyjnych. Nawet pozornie niegroźny uraz może prowadzić do rozwarstwienia tętnicy i przerwania dopływu krwi do mó

Udar mózgu – objawy. Jak rozpoznać udar i czym jest test FAST?

W przypadku udaru liczy się czas. W każdej kolejnej minucie, bez interwencji medycznej, dochodzi do obumierania coraz większej liczby komórek mózgowych. Im szybciej zostanie więc udzielona pomoc, tym większa szansa, że pacjent odzyska sprawność, a powikłania zdrowotne zostaną ograniczone. Przy podejrzeniu udaru, pierwszym krokiem powinna być ocena objawów. Najbardziej intuicyjną i najszybszą metodą jest test FAST, który pozwala zauważyć najważniejsze sygnały ostrzegawcze. Jego nazwa pochodzi od pierwszych liter słów Face, Arm, Speech, Time. Co istotne, w ramach testu można opisać konkretne objawy udaru. I tak:

• F jak Face (twarz). W przypadku twarzy ocenia się jej symetrię. Jeśli nastąpiła asymetria, porażenie mięśni lub ich niedowład (objawiający się opadaniem kącika ust czy powieki, „krzywym” uśmiechem, nienaturalnym układaniem ust w trakcie mówienia), wówczas można podejrzewać rozwój udaru mózgu;
• A – Arms (ramiona). Tak naprawdę w tym punkcie testu obserwuje się zarówno ramiona, jak i nogi. Jeśli po jednej stronie następuje niedowład, pacjent nie może utrzymać jednej ręki w górze (lub nie może stanąć na jednej nodze), w takiej sytuacji należy wezwać pomoc;
• S – Speech (mowa). W przebiegu udaru bardzo często dochodzi do zaburzeń mowy. Jest ona przez osoby postronne opisywana jako niewyraźna i niezrozumiała (a w nomenklaturze medycznej objaw ten określa się mianem afazji);
• T – Time (czas). W tym punkcie chodzi o podkreślenie istotności czasu reakcji. Tak, jak zostało to już wspomniane powyżej, w przypadku ograniczania destrukcyjnego wpływu udaru na poszczególne obszary mózgu, przy zaobserwowaniu opisanych objawów, należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe i zabezpieczać pacjenta aż do przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego.

Test FAST nie zastępuje diagnozy lekarza, ale pozwala błyskawicznie ocenić sytuację i wezwać pomoc. Co ważne, nawet jeśli objawy są łagodne lub ustępują po kilku minutach, należy je traktować poważnie – może to świadczyć o przemijającym ataku niedokrwiennym (TIA), który często poprzedza pełnoobjawowy udar.

Źródła:

1. Dr med. M. Bodzioch, Udar mózgu [w:] Medycyna Praktyczna – Dla Pacjentów, 25.05.2017
2. Członkowska, M. Niewada, Udar mózgu [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, aktualizacja hasła: 11.07.2025
3. M. Restel, dr hab. n. med. H. Sienkiewicz-Jarosz, Postępowanie w ostrej fazie udaru niedokrwiennego mózgu [w:] Medycyna po Dyplomie 10/2013
4. M. Kubiak, dr hab. n. med. J. Staszewski, Udar mózgu – etiologia, objawy, diagnostyka, leczenie i profilaktyka [w:] Medycyna po Dyplomie 11/2024
5. A. Zajkowska, Co to jest udar? [w:] Neurologia po Dyplomie 01/2017
6. Nowaczewska, B. Książkiewicz, Udar mózgu postępujący [w:] Udar Mózgu 2003, tom 5, nr 1
7. Dr n. med. B. Błażejewska-Hyżorek, dr n. med. A. Czernuszko, prof. dr hab. n. med. A. Członkowska, dr n. med. A. Ferens, dr hab. n. med. B. Karaszewski i inni, Wytyczne postępowania w udarze mózgu [w:] Polski Przegląd Neurologiczny, 2019, tom 15, supl. A