13 grudnia 1981 roku gen. Wojciech Jaruzelski ogłosił wprowadzenie stanu wojennego. Dzisiaj obchodzimy 42. rocznicę tego wydarzenia.
Operacja wprowadzenia stanu wojennego rozpoczęła się w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. O godzinie pierwszej w nocy w Belwederze zebrali się członkowie Rady Państwa. Większość z nich nie wiedziała jednak, jaki był cel tego nocnego spotkania.
Po półtoragodzinnych obradach członkowie Rady Państwa przyjęli przedstawiony im dekret o wprowadzeniu stanu wojennego oraz towarzyszące mu dokumenty. Wszystkie przyjęte dokumenty były antydatowane i nosiły datę 12 grudnia 1981 roku.
13 grudnia 1981 roku gen. Wojciech Jaruzelski ogłosił wprowadzenie stanu wojennego
W niedzielę 13 grudnia 1981 roku o godzinie 6 rano Polskie Radio nadało wystąpienie generała Wojciecha Jaruzelskiego, w którym informował on Polaków o ukonstytuowaniu się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) i wprowadzeniu na mocy dekretu Rady Państwa stanu wojennego na terenie całego kraju.
Zwracam się dziś do Was jako żołnierz i jako szef rządu polskiego. Zwracam się do Was w sprawach wagi najwyższej. Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią - powiedział w pamiętnym wystąpieniu, które później nadała Telewizja Polska.
Władze komunistyczne jeszcze 12 grudnia przed północą rozpoczęły zatrzymywanie działaczy opozycji i Solidarności. W ciągu kilku dni w 49 ośrodkach internowania umieszczono około 5 tysięcy osób. W ogromnej operacji policyjno-wojskowej użyto w sumie 80 tysięcy żołnierzy, 30 tysięcy milicjantów, 1750 czołgów, 1900 wozów bojowych i 9 tysięcy samochodów.
Godzina policyjna i represje
Wprowadzono godzinę milicyjną od godz. 22 do godz. 6 rano, a na wyjazdy poza miejsce zamieszkania potrzebna była przepustka. Korespondencja podlegała oficjalnej cenzurze, wyłączono telefony, uniemożliwiając między innymi wzywanie pogotowia ratunkowego i straży pożarnej. Większość najważniejszych instytucji i zakładów pracy została zmilitaryzowana i była kierowana przez ponad 8 tys. komisarzy wojskowych.
Zakazano wydawania prasy, poza "Trybuną Ludu" i "Żołnierzem Wolności". Zawieszono działalność wszystkich organizacji społecznych i kulturalnych, a także zajęcia w szkołach i na wyższych uczelniach. Oficjalnie administratorem stanu wojennego była 21-osobowa Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego z gen. Wojciechem Jaruzelskim na czele.
Czym spowodowane było wprowadzenie stanu wojennego?
Oficjalnym powodem wprowadzenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności), reglamentacja (od kwietnia do października 1981 ponownie objęto systemem tzw. kartek żywnościowych wiele istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąka, ryż, mleko dla niemowląt itd.) oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy.
Historyk Andrzej Paczkowski uznaje, że rzeczywistymi powodami były obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym "Solidarność", oraz walki różnych stronnictw w PZPR niemogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego PRL. Istotny był gwałtowny spadek poparcia społecznego dla polityki komunistów, według badań OBOP już w czerwcu 1981 zaufanie do rządu deklarowało 24% respondentów, działania KC PZPR aprobowało jedynie 6% respondentów, a działania NSZZ "Solidarność" pozytywnie oceniało aż 62% Polaków.
Za najważniejszy argument uznano groźbę interwencji zbrojnej przez pozostałe państwa Układu Warszawskiego. Jednak 13 grudnia 1981, w dniu wprowadzenia stanu wojennego, nie zanotowano żadnych ruchów wojsk radzieckich ani zwiększonej komunikacji radiowej w ramach Układu Warszawskiego – o godz. 4:20 rano Departament Stanu USA wydał komunikat, w którym stwierdził, iż "nie zasygnalizowano żadnego ruchu wojsk radzieckich".
Działania IPN
Instytut Pamięci Narodowej od lat podejmuje działania mające na celu upamiętnienie ofiar i upowszechnianie wiedzy o stanie wojennym. Zostały przygotowane liczne audycje, wykłady, wystawy i akcje medialne.
- 13 grudnia 2023, Katowice, godz. 14.00 – seminarium naukowe „Stan wojenny 1981–1983 a stany nadzwyczajne w Polsce w ostatniej dekadzie PRL i współcześnie” (Przystanek Historia – Centrum Edukacyjne IPN w Katowicach im. Henryka Sławika, przy ul. św. Jana 10)
- 16 grudnia 2023, Katowice – 42. rocznica pacyfikacji kopalni „Wujek”
Zapal Światło Wolności
Z okazji 42. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego Instytut Pamięci Narodowej zachęca Polaków do wzięcia udziału w akcji "Zapal Światło Wolności". Do inicjatywy może przyłączyć się każdy, zapalając dzisiaj o 19.30 świecę w oknie lub wirtualnie, na stronie swiatlowolnosci.ipn.gov.pl.
Zainicjowana kilka lat temu przez Instytut Pamięci Narodowej akcja społeczna "Ofiarom Stanu Wojennego. Zapal Światło Wolności" nawiązuje do gestu, jakim na początku lat 80. wielu Polaków wyrażało sprzeciw wobec brutalnej polityki władz PRL. Aby dać wyraz solidarności z tysiącami internowanych i ich rodzinami, w oknach stawiano symboliczne świeczki.
- Kampania społeczna „Zapal Światło Wolności” nawiązuje do gestu solidarności, jaki wobec Polaków żyjących w stanie wojennym w Wigilię Bożego Narodzenia 1981 roku wykonały rzesze mieszkańców wolnego świata. Na znak jedności z rodakami świecę w oknie Pałacu Apostolskiego w Watykanie zapalił papież Jan Paweł II. Do postawienia w oknach świec wezwał również prezydent USA Ronald Reagan, który w Bożonarodzeniowym orędziu do narodu powiedział: „Niech płomień milionów świec w amerykańskich domach będzie świadectwem, że światła wolności nie uda się zgasić” - czytamy na stronie IPN.
Finał tegorocznej kampanii „Zapal Światło Wolności” odbędzie 13 grudnia o godzinie 19:30 przy Krzyżu Papieskim na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie.
Jakie są wasze wspomnienia związane z datą 13 grudnia, co wtedy robiliście? Co o wprowadzeniu stanu wojennego sądzicie po latach? Czekamy na Wasze opinie.
