Dzień Wcześniaka to szczególny moment w kalendarzu, który przypomina o wyzwaniach związanych z przedwczesnym porodem, a także o postępach, które zostały poczynione w opiece nad wcześniakami. Z tej okazji rozmawiamy z dr n. med. Bogusławą Pielą – Zastępcą Ordynatora Oddziału Perinatologii, Ginekologii i Położnictwa, prof. dr hab. n. med. Wojciecha Cnoty, oraz Kierownikiem Odcinka Patologii Ciąży.
Dr n. med. Piela to ekspertka w dziedzinie ciąży powikłanej, specjalizująca się m.in. w diagnostyce i terapii płodów, a także w leczeniu problemów związanych z ciążą mnogą i nadciśnieniem w ciąży. Jest autorką licznych prac naukowych i nieustannie podnosi swoje kwalifikacje. W rozmowie poruszymy temat wcześniaków, przyczyn ich przedwczesnych narodzin, a także nowoczesnych technologiach wspierających opiekę nad najmłodszymi pacjentami.
17 listopada obchodzimy Światowy Dzień Wcześniaka. W związku z tym chciałam zapytać, jakie są aktualne statystyki dotyczące liczby wcześniaków urodzonych w rudzkim szpitalu oraz, jak te liczby zmieniały się w ostatnich latach?
dr n. med. Bogusława Piela: Według danych GUS w Polsce za rok 2023 porodów przedwczesnych odbyło się ok. 7,18%. W rudzkim szpitalu na ten moment urodziło się ok. 1250 dzieci, z czego 18.9% stanowiły wcześniaki (tj. dzieci urodzone przed 37 tygodniem ciąży), w tym skrajne (urodzone przed 28 tygodniem ciąży) 1,69%. Dla porównania w 2023 roku liczba wcześniaków to 21% wszystkich urodzonych dzieci, z czego 2,67% to skrajne wcześniaki. Analizując lata wcześniejsze, procent przedwcześnie urodzonych dzieci jest podobny tj. ok. 20-21%, w tym skrajnych wcześniaków od 2,2 do 2,5%.
Spadek liczby urodzonych przedwcześnie dzieci wynika oczywiście z ogólnokrajowego zmniejszenia się liczba ciąż i urodzeń w ogóle, a także z poprawy jakości opieki perinatalnej nad ciężarną.
Jakie są przyczyny wcześniactwa? Te zależne i niezależne od rodziców.
dr n. med. Bogusława Piela: Bezpośrednią przyczyną porodu przedwczesnego są przedwczesna czynność skurczowa mięśnia macicy, odpłynięcie płynu owodniowego przed terminem (tzw. PPROM - preterm premature rupture of membranes) czy poród przedwczesny jatrogenny – czyli wywołany przez działania medyczne, mające na celu wywołanie wcześniejszego porodu (ze wskazań matczynych lub płodowych).
Wśród wielu przyczyn porodu przedwczesnego, a zatem też wcześniactwa wymienia się: infekcje dróg rodnych, moczowych, niewydolność cieśniowo-szyjkową, ciążę wielopłodową, stres, palenie tytoniu oraz stosowanie substancji psychoaktywnych, a także złe warunki socjo-ekonomiczne i wiek matki — skrajnie wczesny i późny wiek macierzyństwa — przed 17 i po 40 roku życia.
To, na co mają wpływ rodzice to ich styl życia, a więc: zapobieganie infekcjom, stosowanie zalecanej przez lekarzy profilaktyki porodu przedwczesnego, odpowiednia opieka nad ciężarną, porzucenie palenia tytoniu, odpowiednie planowanie rodziny – wiek matki, odstęp czasowy pomiędzy ciążami, prawidłowa masa ciała kobiety przed ciążą, odpowiedzialne podejście do technik wspomaganego rozrodu (ciąże wielopłodowe po zapłodnieniu in vitro lub stymulacji owulacji).
To, na co przyszłe matki nie mają wpływu to przyczyny genetyczne np. budowy szyjki, immunologiczne, hormonalne, a także wady rozwojowe macicy, o których niejednokrotnie nie wiedzą przed zajściem w ciążę oraz wszelkie zaburzenia umiejscowienia i funkcjonowania łożyska (łożysko przodujące, wrośnięte, niewydolne, przedwcześnie się oddzielające).
Jakie przedwczesne porody mogą nieść ze sobą skutki dla dzieci?
dr n. med. Bogusława Piela: Ryzyko dla zdrowia i życia dla przedwcześnie urodzonego dziecka jest tym większe, im wcześniej przyszło na świat, chodzi o istotny wzrost zachorowalności i umieralności noworodków. Skutki wcześniactwa u noworodków mogą odbijać się na funkcjonowaniu wielu układów i narządów, które w samej istocie problemu nie są wystarczająco dojrzałe. Zaburzenia mogą dotyczyć: układu oddechowego (zaburzenia oddychania, bezdechy), układu krążenia (problemy z utrzymaniem prawidłowego ciśnienia krwi — hipotensja), układu nerwowego (krwawienia wewnątrz czaszkowe, leukomalacja okołokomorowa, mózgowe porażenie dziecięce, opóźnienie rozwoju psycho-ruchowego), ukłdu pokarmowego (m.in. martwicze zapalenie jelit, słabo wykształcone odruchy ssania, połykania), zaburzeń termoregulacji (czyli utrzymania właściwej temperatury ciała), zaburzeń metabolicznych (niewłaściwy poziom glukozy, wapnia), problemu z narządem wzroku (retinopatia wcześniacza) czy wreszcie niedojrzałości układu immunologicznego i podatności na zakażenia.
Co jest najważniejsze dla zdrowia i rozwoju wcześniaków w pierwszych dniach życia?
dr n. med. Bogusława Piela: Najważniejsze jest odwzorowanie wewnątrzmacicznych warunków dla niedojrzałego i przedwcześnie urodzonego dziecka tj. odpowiednia temperatura otoczenia, cisza, ciemność, minimalna pielęgnacja, szybki kontakt z mamą, karmienie naturalnym mlekiem oraz ochrona niedojrzałej skóry.
Poza tym bardzo istotna jest kolonizacja noworodka w kontakcie „skóra do skóry” matki, karmienie mlekiem naturalnym, w tym wykorzystanie Banku Mleka na miejscu, opóźnione odpępnianie, unikanie intubacji, mechanicznej wentylacji, odpowiednia profilaktyka antybiotykowa.
Medycyna pomaga nam teraz ratować bardzo malutkie dzieci, które jeszcze niedawno nie miałyby szans. Czy pamięta Pani przypadek skrajnego wcześniaka, któremu życie udało się uratować w rudzkim szpitalu?
dr n. med. Bogusława Piela: Oczywiście, było ich już bardzo wiele. Niejednokrotnie te skrajnie przedwcześnie urodzone, czyli przed 28 tygodniem ciąży, dzieci wracają z rodzicami do domu i rozwijają się bez większych problemów.
Jednak w naszej oddziałowej pamięci bardzo zapadła Martusia - najmniejsze nasze dziecko - urodzona nie tylko, jako skrajny wcześniak, ale także, jako dziecko z zaburzeniami wzrastania wewnątrzmacicznego. Ciąża wymagała zakończenia w 25 tygodniu ciąży, z uwagi na bardzo wysokie ciśnienie tętnicze u matki. Dziewczynka ważyła 390 g i po ok. 120 dniach hospitalizacji opuściła szpital z masą 2500 g. Z kontaktu z mamą wiemy, że ma się dobrze, i że 2-letnia już Martusia dzielnie rozwija się prawidłowo. Najmłodsza była Paulinka, urodzona w 22+ 2 tygodniu ciąży, która również rozwija się prawidłowo. Takich przykładów mamy mnóstwo. Każdy z tych maluchów ma swoją własną historię.
Jakie zmiany zaszły na rudzkich oddziałach Neonatologii oraz Perinatologii, Ginekologii i Położnictwa w ostatnich latach?
dr n. med. Bogusława Piela: Jak wszyscy wiemy, ostatnie lata – mówię o pandemii – dla nikogo nie były łatwe. Lecz pomimo tych trudnych czasów wspólnie tzn. Oddział Perinatologii, Ginekologii i Położnictwa oraz Oddział Neonatologii wprowadziliśmy wiele nowych, aktualnych, zgodnych ze światowymi trendami, procedur, nowych technologii, jak np. Stanowisko Resuscytacyjne Life Start czy shuttle - mobilne urządzenia ułatwiające transport dzieci bez zbędnego ich dotykania wykorzystywane podczas porodów tych najmniejszych noworodków także w przypadkach procedur EXIT (ex utero intrapartum treatment procedure) wykonywanych natychmiastowo na niemalże wspólnym stole operacyjnym, z dzieckiem na tętniącej pępowinie, co znacząco poprawia wyniki i start tych dzieci w dalsze życie. Jesteśmy zawsze na bieżąco w temacie nowoczesnego leczenia zachowawczego pewnych powikłań ciąży, leczenia wewnątrzmacicznego — czyli terapii płodu oraz opieki okołoporodowej.
Oba te oddziały zmieniały się na naszych oczach. W 2011 roku rudzka Neonatologia otrzymała III stopień referencyjność, co w praktyce oznacza możliwość leczenia najciężej chorych noworodków i wcześniaków. Oddział Perinatologii, Ginekologii i Położnictwa również posiada też prestiżowy trzeci stopień. Jakie są plany rozwoju obu Oddziałów w Rudzie Śląskiej na najbliższe lata?
dr n. med. Bogusława Piela: Żaden Oddział Położnictwa i Ginekologii nie mógłby posiadać III stopnia referencyjności gdyby nie tworzył udanego partnerstwa z Oddziałem Neonatologii III stopnia. Tak właśnie działamy w rudzkim szpitalu — zespołowo i bardzo efektywnie. Szanujemy się wzajemnie i uzupełniamy, mamy świetną komunikację. Sprzęt jest bardzo ważny, zabiegamy i chcemy wprowadzić nowe urządzenia na Oddziały – najnowszy sprzęt ultrasonograficzny, nowoczesne fetoskopy do terapii powikłanych ciąż wielopłodowych.
Jesteśmy obecnie w trakcie bardzo długo wyczekiwanego remontu odcinka Położniczego, aby zapewnić komfort matkom i ich potomstwu po porodzie. Przestrzeń w szpitalu na takim oddziale jest ogromnie ważna – zapewniamy matkom i ich przedwcześnie urodzonym dzieciom ciągły kontakt, do czasu wypisu ze szpitala, codzienne kangurowanie, a więc kontakt bezpośredni. Naszym wspólnym marzeniem jest dalszy rozwój tej przestrzeni, w postaci nowego skrzydła lub budynku, aby zapewnić pokoje dla mamy z dzieckiem, a także rozwijać działalność poradniano- konsultacyjną trudnych ciąż.
Jakie jest znaczenie Dnia Wcześniaka dla pracowników szpitala i rodziców?
dr n. med. Bogusława Piela: Ogromne! To przede wszystkim możliwość bezpośredniego, ponownego spotkania się rodziców i ich przedwcześnie urodzonych maluchów z osobami, które bardzo chciały im pomóc – a więc całym personelem medycznym, nami perinatologami, położnikami, neonatologami, położnymi, pielęgniarkami. Wspólnie posiadamy możliwość wymiany informacji, rodzice zaś wymiany doświadczeń, wzajemnego wsparcia. Dla nas medyków to szansa na obserwacje dalszych losów naszych pacjentów i dzielenie z nimi tego ogromnego szczęścia, że są razem!
Poza tym ten dzień nieustannie przypomina, że wcześniactwo to znaczący problem medyczny, z którym wszyscy powinniśmy się mierzyć i udoskonalać nasze działania.
Dziękuję za rozmowę!