Historia dzielnicy Ruda - Ruda Śląska

Ruda

Ruda jest najstarszą dzielnicą Rudy Śląskiej. Znajduje się w niej najstarsze rudzkie muzeum.

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z ok. 1295 r. Wymienia ją tzw. Rejestr ujazdowski, czyli wykaz dóbr biskupstwa wrocławskiego. Wieś założono na planie ulicówki, gdzie głównym traktem były obecne ulice Starowiejska i Bujoczka, z położonym między nimi pastwiskiem (tzw. nowsie). Ulice Janasa i Kościelna to tzw. zopłocia lub zapłocia. Niemiecka nazwa była identyczna z polską. W 1497 r. wzmiankowany jest w Rudzie zamek. Przebudowano go póżniej na rezydencję pałacową, której ruiny do dziś stoją przy ul. Bujoczka.

Kliknij aby przejść do galerii

Jednym z pierwszych zakładów przemysłowych była wzmiankowana w 1642 r. kuźnica żelaza, od której pochodzi nazwa obecnej kolonii Kuźnica Rudzka (Rudahammer). W latach 1812-16 wybudowano tu nowoczesną hutę cynku "Carlshotte" (Karol). Była ona w owym czasie największa na Śląsku i w całej wschodniej Europie. Pracowała aż do 1908 r. Teren ten leży obecnie przy ul. Matejki i Orzegowskiej.

W 1543 r. właściciel Rudy Jan Gieraltowski otrzymał przywilej górniczy. Pierwsza kopalnia "Brandenburg" (później "Wawel") została nadana w 1770 r. Była to jedna z pierwszych kopalń węgla kamiennego na Gómym Śląsku. W 1790 r. odwiedził ją Johann Wolfgang von Goethe.

Powstała tu jeszcze później kopalnia "Wolfgang" (później "Walenty"), nadana w 1841 r., skonsolidowana w 1890 r. W 1931 r. połączono ją z kopalnią "Wawel".

Kliknij aby przejść do galerii

Obok dawnej wsi powstały kolonie robotnicze Szczęść Boźe (Glockauf Kolonie) i Karol Emanuel (Carl Emanuel Kolonie - obecnie Ruda Południowa). Zarówno one jak i wymieniona już Kuźnica Rudzka zabudowane zostały charakterystycznymi dwukondygnacyjnymi domami (tzw. familokami), powstałymi około 1904 r. Były to domy postawione przez hrabiego von Ballestrem dla robotników jego zakładów przemysłowych.

Elektryczne oświetlenie otrzymała Ruda w 1889 r. Była to wówczas pierwsza wiejska gmina na terenie Rzeszy Niemieckiej, w której zastosowano to udogodnienie.

W Kuźnicy Rudzkiej w latach 1908-10 zbudowano nowoczesny szpital Spółki Brackiej. Został on rozebrany z powodu szkód górniczych w 1935 r.

Pierwszy dworzec kolejowy otwarto na północ od torów. Obecny budynek został zbudowany w 1866 r.

Już w 1859 r. zbudowano kaplicę koło huty Karol.

Kliknij aby przejść do galerii

W latach 1869-72 powstał kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej według projektu budowniczego Wachtela. W 1870 r. poświęcono kaplicę, obecnie pw. św. Piusa X (także dzieło Wachtela). Kościół św. Józefa powstał w latach 1901-04 na wzór rzymskiej bazyliki San Lorenzo di Campo Verano. Jest tu pochowany jeden z właścicieli Rudy - Franz hrabia von Ballestrem.

Pierwszą szkołę otwarto w 1844 r.

W 1877 r. zbudowano szkołę żeńską (obecnie przedszkole nr 3 przy ul. Bujoczka).

W 1904 r. zbudowano jeszcze szkoły na Kuźnicy i na kolonii Szczęść Boże. W 1895 r. założono średnią szkołę (progimnazjum). Mieściła się w budynku obecnego Banku Śląskiego przy ul. Wolności.

Kliknij aby przejść do galerii

W 1912 r. powstał budynek szkoły dokształcającej i gospodarstwa domowego (obecnie Muzeum Miejskie i komisariat policji). Dobudowano do niej w 1912 r. halę gimnastyczną. W 1914 r. zbudowano szkołę realną (obecne l LO).

Po przyłączeniu do Polski, w latach 1922-24 Ruda była przejściowo siedzibą powiatu. W ratuszu w 1922 r. umieszczono sąd powiatowy, zaś w byłej szkole średniej starostwo powiatowe.

Na mocy ustawy Sejmu Śl. z 10 lipca 1939 r. Ruda od 1 stycznia 1940 r. miała otrzymać prawa miejskie co weszło w życie dopiero po zakończeniu wojny.

W 1951 r. przyłączono do Rudy Orzegów i Godulę; w 1959 r., po połączeniu z Nowym Bytomiem, utworzono miasto Ruda Śląska.

Ważniejsze zabytki architektury:

  • kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej
  • kościół pod wezwaniem Świętego Józefa
  • kościół pod wezwaniem Świętego Piusa X
  • kamienice przy ul. Wolności 8, 10, 13
  • kolonie robotnicze przy ulicach: Kościelnej - Staszica - Wolności oraz Wolności - Raciborskiej
  • zespół zabudowań szybu "Franciszek"
  • budynek przy ul. Wolności 1

Tekst pochodzi ze strony www UM Ruda Śląska http://www.rudaslaska.pl